Ongekend Bijzonder en culturele diversiteit
Hoe zorg je dat de levensverhalen van vluchtelingen onderdeel worden van de geschiedenis en de culturele programmering van de stad? Hoe help je culturele instellingen om de diversiteit van de stad beter uit te drukken?
Het oral history project Ongekend Bijzonder van Stichting BMP (Bevordering Maatschappelijke Participatie) verzamelde 248 gefilmde levensverhalen van voormalige vluchtelingen en maakte ze online en via stadsarchieven toegankelijk. Vervolgens werkte het project met vluchtelingengemeenschappen, kunstenaars en culturele instellingen om deze verhalen aan een breed publiek te tonen door 30 artistieke producties tijdens het Ongekend Bijzonder Festival (april – juni 2016) met thematische programma’s in de vier grote steden.
Innovatief en vernieuwend
Het innovatieve karakter en de museale vernieuwing van Ongekend Bijzonder zit onder andere in het feit dat het geen ‘verhalen over’ vertelt, maar nieuwe verbindingen en co-creatie tussen culturele instellingen, kunstenaars en vluchtelingen (-gemeenschappen) stimuleert. Voor Ongekend Bijzonder werden 24 tweetalige veldwerkers opgeleid. Ook mede dankzij stuurgroepen per stad en partnerships met culturele instellingen (zoals Museum Rotterdam en Museon) ontstond een vruchtbare samenwerking tussen mensen die zich samen “eigenaar” van de programma’s voelden.
Jantje Steenhuis van Rotterdams Archief zei over de samenwerking met Ongekend Bijzonder en over het belang van diversiteit binnen haar organisatie: “We hebben als archief heel veel geleerd, nieuwe netwerken opgebouwd […]. We willen verder met de vier vluchtelingengroepen die geïnterviewd zijn”.
We lichten als voorbeeld van de werkwijze drie projecten van het Ongekend Bijzonder Festival verder toe:
Ik neem je mee. Van rugzak naar museum. Centraal Museum, Utrecht
In deze tentoonstelling, met eraan gekoppeld een documentaire op RTV Utrecht en boekje staan de verhalen centraal van 20 Utrechtse vluchtelingen uit Ongekend Bijzonder. Welk persoonlijk voorwerp en welk kunstwerk uit de collectie is voor hen van speciale betekenis?
Tienduizenden bezoekers, inclusief een nieuw publiek van vluchtelingen, bekijkt de expo. Veel mensen laten reacties achter. Voor het museum is de samenwerking een keerpunt: “Ongekend Bijzonder is in het museum aanleiding geweest voor een andere manier van werken. Er is nu meer ruimte om de stemmen van de stad te laten spreken in onze presentaties”. Alle verhalen uit deze tentoonstelling zijn op deze site te vinden onder Levensverhalen.
Culturele Zondag ‘Bestemming Bereikt’ 1 mei 2016
In deze editie i.s.m. Ongekend Bijzonder stonden in heel Utrecht vluchtelingen en cultuur centraal. Veldwerkers waren nauw betrokken bij de programmering. O.a. werden een verhalenfestival, een Afghaans vliegerfeest, de Stadsopera Onderweg en het Norooz lentefeest georganiseerd.
Het resultaat was een druk bezochte Culturele Zondag met ruim 12.500 bezoekers. ‘Voormalige vluchtelingen die al lange tijd in onze stad wonen maakten een programma dat een groot publiek heeft bereikt. Wij kijken terug op een zonnige en zeer betekenisvolle Culturele Zondag’, aldus Hanneke Bouwsema, directeur Culturele Zondagen. Momenteel wordt samen met de gemeente onderzocht in welke vorm het Norooz lentefeest de komende jaren doorgang kan vinden.
De Wederopbouw van mijn leven, Bibliotheek Rotterdam
In mei en juni 2016 stond in de hal van de Centrale Bibliotheek deze tentoonstelling met levensverhalen van 15 Rotterdamse ex-vluchtelingen. De expo kwam tot stand in nauwe samenwerking met de bibliotheek. Schrijfster Ferdows Kazemi bewerkte Ongekend Bijzonder interviews tot prachtige korte verhalen, die geïnterviewden zelf inspraken in de studio ‘van de bieb’. Samen met portretten van fotograaf Mladen Pikulic, de audioverhalen, een catalogus, een online tijdschrift en de speciaal voor deze expo ontwikkelde vormgeving laten de vluchtelingen de stad zien hoe ze hun leven opnieuw opbouwden. Het stadsfestival ‘Rotterdam viert de Stad!’ schrijft in een terugblik: de tentoonstelling trok ruim 200.000 bezoekers. [Lees meer..}
Onder co-creatie zijn alle ruim 30 producties van Ongekend Bijzonder te vinden. Ongekend Bijzonder won met het festival de publieksprijs van de Code Culturele Diversiteit Award.